Australię zamieszkuje wiele gatunków bardzo kolorowych ptaków. Niektóre z nich przyprawiają o zachwyt, nawet ludzi mało zainteresowanych ptasią fauną. Ciekawą grupę stanowią ptaki z rodziny chwostkowatych, chociaż tutaj polska nazwa bardzo mało nam wyjaśnia. Australijską część aktualnie reprezentuje 10 gatunków. Jednym z nich jest chwostka szafirowa (Malurus cyaneus, ang. superb fairy-wren). Chociaż gusta są różne, to z pewnością jest to jeden z piękniejszych gatunków jaki można tu spotkać. W 2021 została wybrana australijskim ptakiem roku. Nietrudno też wypatrzyć ją w sklepach, bo wiele pamiątek i rzeczy użytkowych od kalendarzy i notatników, po ręczniki i kubki ma na sobie wizerunek chwostki szafirowej.
U chwostek dymorfizm płciowy jest bardzo wyraźnie zaznaczony. Samiec w szacie godowej ma pięknie ubarwioną kontrastową niebiesko-szafirową głowę i policzek oraz czarne podgardle. Samice są skromniejsze, szarobrązowe, z rudawym zabarwieniem wokół oczu, ciągnące się aż do dzioba. Obie płcie mają długi ogon, który zawsze trzymają w górze, ‘kiwając’ podczas poruszania się, podobnie jak strzyżyki. W szacie spoczynkowej samiec traci swoje niebieskie pióra i bardzo przypomina samicę, ale można go poznać do czarnym dziobie (u samicy jest jasnobrązowy).
Chwostki występują w południowo-wschodniej Australii i na Tasmanii. Są towarzyskie i bardzo terytorialne. Są też dość wszędobylskie, przylatują do parków i ogrodów, spotkamy je też w lasach i na polanach leśnych oraz na obszarach przybrzeżnych. Mimo to, że dokładna wielkość populacji nie jest znana, to ze względu na brak dowodów świadczących o spadkach nie uznaje się jej za zagrożoną (IUCN status LC).
Chwostki szafirowe żyją w grupach tworzonych przez dorosłego samca, samicę i tzw. pomocników lęgowych, którymi mogą być np. młode niedojrzałe jeszcze samce. Co ciekawe, chociaż mogą to być młode z wcześniejszego lęgu, to często pomocnicy nie są spokrewnieni z parą, której pomagają. Dominujące ptaki żyją w monogamii socjalnej, co oznacza, że łączą się w parę na wiele lat i wspólnie wychowują pisklęta. W sezonie lęgowym preferują jednak otwarty związek i zarówno samiec, jak i samica angażują się w przelotne związki z ptakami z innych okolicznych grup. Zyskały nawet miano, najmniej wiernych ptaków na świecie. Szacuje się, że nawet 75% jaj w gnieździe może pochodzić od innego samca niż tego, który je wychowuje. Pomimo tego, ptaki zostają ze sobą zwykle aż do śmierci jednego z nich. Rozwody w tym ptasim świecie zdarzają się, ale nie są bardzo częste.
Chwostki mają bardzo rozbudowaną sieć społeczną i ustalone grupy rodzinne. Zarówno samce jak i samice śpiewają, aby zaznaczyć swoje terytorium. Śpiew ma zarówno elementy wspólne dla gatunku, jak i wyjątkowe dla danego osobnika. Młode uczą się od rodziców i w wieku około 7-10 tygodni mają podobny do nich repertuar wspólnych i ‘wyjątkowych’ elementów piosenki.
Ciekawe jest jakie strategie mogą opracować ptaki, jeżeli ewoluują razem na jednym obszarze. Przykładowo będąc jeszcze embrionem w jaju młode chwostki uczą się od inkubującej samicy wybranej melodii tzw. hasła głosowego. Po wykluciu wykorzystują ten wyuczony fragment podczas proszenia rodziców o jedzenie. Ptaki mają jednak konkretny powód, aby już na tak wczesnym etapie życia uczyć je charakterystycznej melodii.
Dużym problemem dla wielu małych ptaków, w tym chwostek, jest podrzucanie im jaj przez kukułki, które są łudząco podobne do jaj gospodarzy. Dla dorosłych chwostek taki podrzutek oznacza utratę całego swojego lęgu, bo pisklę kukułki skutecznie pozbywa się całej konkurencji z gniazda. Stąd ich częstą odpowiedzią, wbrew temu co obserwujemy u naszych ptaków, jest porzucenie całkowicie gniazda jeżeli zostanie w nim tylko jedno pisklę. W praktyce oznacza to też jednak często porzucenie pojedynczego pisklaka swojego gatunku, jeżeli ptaki nie mają pewności co do identyfikacji. Wykorzystanie tu hasła głosowego może mieć znaczący wpływ na ich decyzję i zostanie przy lęgu. Doświadczone samice dużo lepiej potrafią odróżnić swoje pisklę od kukułczego potomka, nawet jeżeli zostanie tylko jedno w gnieździe. Przyroda jest niesamowita, prawda?
Referencje dla zainteresowanych:
birdssa.asn.au/birddirectory/superb-fairywren/
birdlife.org.au/bird-profiles/superb-fairy-wren/
BirdLife International. 2016. Malurus cyaneus. The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22703736A93934554.
D. Colombelli-Négrel, ME. Hauber, S. Kleindorfer., 2014. Prenatal learning in an Australian songbird: habituation and individual discrimination in superb fairy-wren embryos, Proc. R. Soc. B. 281, 20141154
NE. Langmore, A Cockburn, AF. Russell, RM. Kilner. 2009. Flexible cuckoo chick-rejection rules in the superb fairy-wren, Behav. Ecol. 20, 978–984
Ch. Evans, S. Kleindorfer., 2016. Superb Fairy-Wren (Malurus cyaneus) Sons and Daughters Acquire Song Elements of Mothers and Social Fathers, Front. Ecol. Evol. 4:9
PO. Dunn, A. Cockburn, RA. Mulder., 1995. Fairy-wren helpers often care for young to which they are unrelated, Proc. Royal Soc. B. 259:1356
D. Colombelli-Négrel, ME. Hauber, J. Robertson, FJ. Sulloway, H. Hoi, M. Griggio, S. Kleindorfer. 2012. Embryonic Learning of Vocal Passwords in Superb Fairy-Wrens Reveals Intruder Cuckoo Nestlings, Curr. Biol. 22, 2155-2160