Kolczatka australijska (Tachyglossus aculeatus, ang. short-beaked echidna) to jedno z ikonicznych stworzeń zamieszkujących Australię. To kolczaste stworzonko przypomina naszego jeża, ale nie ma z nim wspólnego, idealny przykład konwergencji (procesu, kiedy odrębne ewolucyjnie grupy maja podobne funkcjonalnie cechy i przystosowania do życia). Poza Australią kolczatki występują również na Nowej Gwinei (prakolczatki Zaglossus spp, ang. long-beaked echidna). To gatunek szeroko rozpowszechniony w Australii i pomimo tego, że z tym kontynentem najbardziej kojarzymy kangury, to właśnie kolczatki posiadają tu tytuł najbardziej rozpowszechnionego rodzimego ssaka. Nie oznacza to jednak że bardzo łatwo można je spotkać, kolczatki są dość nieśmiałe i płochliwe i łatwo kamuflują się w trawiastej roślinności.
Gatunek ten wraz z dziobakiem należy do rzędu stekowców. W przeciwieństwie do torbaczy, które w torbie na brzuchu noszą świeżo narodzone młode, kolczatki oraz dziobaki jako jedyne ssaki aktualnie żyjące, w torbie na brzuchu noszą złożone wcześniej jajo. Ale nie jest to ich jedyna ciekawa cecha.
Kolczatki ewoluowały oddzielnie od innych grup ssaków przez około 200 milionów lat. Ich przodkowie prowadzili typowo wodny tryb życia i jedna z teorii mówi, że forma jaja była korzystna, bo pomagała zarodkowi przeżyć, kiedy rodzic pływał w wodzie. Obecnie, kolczatki zmieniły styl życia, przeniosły się na ląd i rzadko pływają (chociaż dalej potrafią). Brak presji ewolucyjnej sprawił jednak, że nie muszą się zmieniać i to przystosowanie zostało z nimi do dzisiaj.
Kolczatki prowadzą samotniczy tryb życia, zmienia się to tylko podczas okresu godowego. Samica składa jedno skórzaste i miękkie jajo, z którego po 10 dniach wykluwa się mała, nieporadna, łysa i ślepa kolczatka, ważąca około 0,4 g (dorosła kolczatka waży od 2 do 7 kg). Przyczepia się do włosów wewnątrz torby matki i żywi się jej mlekiem przez 2 – 3 miesiące. Gdy wykształci kłujące kolce, musi opuścić torbę, ale w zamian matka buduje dla potomka norę i dalej karmi go do mniej więcej 6 miesiąca życia.
Kolczatki nie mają zębów, zamiast tego rozdrabniają pokarm, miażdżąc go za pomocą zrogowaciałych kolców na podstawie języka. Mają bardzo długi lepki język, mierzący niemal połowę ich długości ciała. Wykorzystują go, aby upolować mrówki, termity i przeróżne larwy owadów. Ich żołądek jest praktycznie pozbawiony kwasu i utrzymuje bardziej neutralne pH. To bardzo wyjątkowa cecha wśród ssaków, które zwykle mają bardzo kwaśne pH. Żołądek kolczatek rozdrabnia cząstki gleby i owady, a samo trawienie następuje głównie w jelicie cienkim.
Nietypowe są również oczy kolczatek, łączące cechy gadów i ssaków. Powierzchnia rogówki jest zrogowaciała i stwardniała co chroni je przed ich własnymi kolcami, kiedy zwijają się w kulkę. Kolczatki mają najbardziej płaską soczewkę ze wszystkich zwierząt, co daje im najdłuższą ogniskową. To z kolei pozwala im wyraźniej widzieć odległe obiekty. Jednak wzrok nie jest ich najlepszym zmysłem, bardziej polegają na słuchu oraz zapachu. Dzięki elektroreceptorom mogą wyczuwać też pole elektryczne, co ułatwia im znalezienie owadów.
Przednie łapy kolczatek mają pięć spłaszczonych pazurów, przeznaczonych do kopania nor i rozkopywania kopców termitów. Przyglądając się ich budowie, uwagę zwracają przerośnięte i zakrzywione pazury na tylnych kończynach. Pozwalają one na odepchnięcie gleby podczas kopania nory oraz umożliwiają czyszczenie i pielęgnację futra między kolcami.
Ich najbardziej charakterystyczną cechą są oczywiście kolce, które są tak naprawdę przekształconymi włosami i tak jak włosy zbudowane są z keratyny. Między kolcami kolczatki mają również futro, które pomaga im w utrzymaniu termoregulacji. Co ciekawe ilość futra zmienia się w zależności od tego w jakim miejscu kolczatki żyją, osobniki z Tasmanii maja go znacznie więcej niż te z obszarów o wyższej temperaturze na północy Australii. Również ich kolor zmienia się w zależności od obszaru na którym żyją, te z południa Australii standardowo będą ciemniejsze niż np. te z Queensland.
Pomimo tego, że gatunek ten należy do bardzo starej ewolucyjnie grupy, kolczatki maja zadziwiająco duży mózg i dobrze rozwiniętą korę czołową. Ich kora mózgowa jest również wyraźnie pofałdowana, w przeciwieństwie do kory mózgowej np. dziobaka. W badaniach poznawczych wykazano, że kolczatki dobrze radziły sobie w uczeniu się bardziej zaawansowanych zadań poznawczych i wydaje się że jeszcze dużo nie wiemy o ich inteligencji. Na wolności żyją około 10 lat, ale w niewoli znane są przypadki kiedy kolczatki dożyły prawie 50 lat.
Literatura:
https://australian.museum/learn/animals/mammals/short-beaked-echidna/
bushheritage.org.au/species/echidna
environment.sa.gov.au/goodliving/posts/2019/01/echidna-facts
F. Russel, D. Burke, 2016. Conditional same/different concept learning in the short-beaked echidna (Tachyglossus aculeatus), Journal of the experimental analysis of behavior, 105, 133–154
Stewart C. Nicol, 2022. Diet, feeding behaviour and echidna beaks: a review of functional relationships within the tachyglossids, Australian Mammalogy, 44, 39–50