Bernikla białolica

Gęsi kojarzą się ze zmianą. Odlatujące stada ze zbliżającą się jesienią. Przylatujące do nas z nadchodzącą wiosną. Niektóre dzikie gatunki możemy zobaczyć u nas praktycznie tylko w okresie ich zimowania. Do tego grona należy bernikla białolica (Branta leucopsis, ang. barnacle goose).

Bernikle gniazdują w koloniach głównie na kamienistych wybrzeżach arktycznej tundry Svalbardu, Grenlandii oraz na północno-zachodniej Syberii. Od lat 70’ coraz większa populacja gniazduje też na obszarze Bałtyku (m.in. na szwedzkiej Gotlandii), lęgowe populacje spotkamy m.in. w Danii, Niemczech oraz w Szwecji i na Finlandii. Ich miejsca zimowania to głównie północno-zachodnia Europa (północna Wielka Brytania, wybrzeże Morza Północnego). Od jakiegoś czasu także u nas są corocznym gościem zimowym. Są bardzo wokalne, zwłaszcza kiedy są w stadzie. Tak jak inne gęsi, bernikle białolice również tworzą pary na całe życie, przy czym ich średnia długość życia to około 14 lat.

Gniazdowanie na obszarze arktycznej tundry ma poważną wadę- jaja i młode mogą bardzo łatwo paść łupem dla drapieżników lądowych takich jak lisy. Aby je chronić dorosłe często decydują się na lęgi na jak najbardziej niedostępnych obszarach, takich jak klify i skalne półki. Gniazdo wyściełane jest puchem, mchem i trawą, bernikle często wykorzystują te same gniazda przez wiele lat. Samica składa 3 do 5 jaj i wysiaduje je sama przez ok. 25 dni. Samiec w tym czasie jest w pobliżu i broni gniazda w razie potrzeby. 

Po wylęgu piskląt pojawia się dość oczywisty problem- pisklęta często znajdują się na bardzo wysokich skałach, a pożywienie oraz woda na której mogą być bezpieczne, na obszarze tundry. Gęsi nie karmią młodych, a zarówno dorosłe, jak i pisklęta muszą jeść, przy czym o ile te pierwsze mogą pofrunąć na miejsce, młode jeszcze przez kilka kolejnych tygodni po wykluciu nie są lotne. Nie mają wyboru, nie mogą pozostać na skałach. Prowadzone głosem samicy jednodniowe młode skaczą z kilkunastometrowych klifów/skalnych półek, obijając się o skały i rozkładając małe puchate skrzydełka, aby wyhamować opór powietrza, opadają na podłoże u podnóża skał. Przetrwać upadek pomaga im gruby puch amortyzujący uderzenia i fakt, że są bardzo lekkie. Szacuje się, że około 90% z nich przeżyje ten skok. Niestety, dla ocalałych to nie koniec ich problemów, bo po skoku czekają na nie drapieżniki czyhające na łatwy łup. Stąd tylko około połowa przeżywa pierwsze miesiące życia. Lotność młode uzyskują po około 45 dniach, ale w pełni dojrzałe będą w trzecim roku życia.

Ptaki pojawiające się na terenie Europy też często nie mają lekko. W Szkocji rolnicy rocznie odstrzeliwują tysiące gęsi, ze względu na wyjadanie przez nie traw i nasion na polach. Dodatkowo chociaż bernikla nie jest ptakiem łownym, to w locie może być łatwo pomylona z innymi gęśmi podczas polowania (zwłaszcza, że biała głowa nie zawsze jest dobrze widoczna z daleka).

Wokół bernikli wyrosło w średniowieczu wiele dziwnych mitów. Ptaki gniazdowały na obszarach arktycznych, więc ludzie nie widzieli ani jaj, ani piskląt tych ptaków, tylko dorosłe osobniki. Powstał więc utrzymujący się aż do XVIII wieku mit, że nie wykluwają się z jaj, tylko z muszli skorupiaków (wąsonogów), które wyglądem przypominają trochę głowę gęsi (przypomnieniem o tym micie jest też nazwa angielska wąsonogów- goose barnacle). W związku z tym traktowane były jak ryby i mogły być jedzone podczas postu.

Literatura dla zainteresowanych:

BirdLife International. 2018. Branta leucopsis. The IUCN Red List of Threatened Species 2018

nationalgeographic.com/animals/article/how-barnacle-geese-survive-extreme-falls

polarpedia.eu/pl/bernikla-bialolica/

Fox AD, Bergersen E., 2005. Lack of competition between barnacle geese Branta leucopsis and pink-footed geese Anser brachyrhynchus during the pre-breeding period in Svalbard, J. Avian Biol. 36, 173-178