Bocian biały (Ciconia ciconia, ang. white stork) to jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli polskiej wsi oraz jednocześnie jeden z największych ptaków lęgowych Europy. Do Polski bociany wracają przy końcu marca i w kwietniu. Wiele osób wypatruje go niecierpliwie czekając, aż wróci z afrykańskich równin na nasze ziemie. Jest to gatunek, o którym można dużo pisać i który od dziesięcioleci cieszy się ogromnym zainteresowaniem.
Bocian biały gniazduje na większości obszarów Europy, chociaż nie spotkamy go na Wyspach Brytyjskich oraz na Półwyspie Skandynawskim. Część populacji ma lęgi w Azji Mniejszej i północnej Afryce. W Europie najwięcej bocianów gniazduje w Polsce (ok. 52 tysięcy) i Hiszpanii (ok. 33 tysiące). Szacuje się, że co czwarty bocian biały ze światowej populacji wykluł się w Polsce.
Bociany długo dojrzewają i dopiero w wieku 3-5 lat podejmują pierwsze lęgi. Młode roczne i dwuletnie bociany zostają w cieplejszych miejscach zimowania, stąd nie spotkamy ich u nas na wiosnę. Oczywiście zdarzają się wyjątki, kiedy nie w pełni dojrzały ptak przyleci do kraju i wybierze sobie gniazdo, jednak nie odchowuje piskląt.
Bociany są uważane za wzór ptaków monogamicznych, ale nie do końca jest to prawdą. Niewątpliwie są wierne swoim miejscom gniazdowania i wracają do tego samego gniazda co roku. Jeśli samiec przyleci pierwszy, a obca samica jako druga, mogą stworzyć nową parę. Jeśli samica z poprzedniego roku wróci spóźniona, walczy z nową o miejsce. Walki mogą toczyć między sobą i samce, i samice. Zwycięscy zostają na wybranym gnieździe. Na zimowiskach bociany nie są aż tak przywiązane do miejsc jak podczas gniazdowania i mogą co roku zimować na innym obszarze.
Samica przeciętnie składa 3-5 jaj, wysiadywanych przez oba ptaki przez ponad miesiąc. Zdarza się, że ilość pokarmu na danym miejscu nie jest wystarczająca, aby wykarmić wszystkie pisklęta. Dorosłe mogą podjąć wtedy decyzję o wyrzuceniu z gniazda najsłabszego pisklęcia i ta praktyka nie jest zjawiskiem wyjątkowym. Z perspektywy ptaków, wyrośnięcie mniejszej liczby dobrze dokarmionych i silnych piskląt zapewni im większe szanse przetrwania, niż większej liczby, ale słabszych. Stąd te ostatnio wyklute mają szansę na doczekanie wylotu z gniazda tylko wtedy, kiedy na danym obszarze nie brakuje pożywienia.
Od połowy sierpnia rozpoczynają się odloty bocianów na zimowiska poprzedzone sejmikami – czyli zgromadzeniem się wielu osobników na jednym obszarze żerowania. Jako pierwsze odlecą osobniki młode oraz te, które nie miały w danym roku lęgów. W jedną stronę pokonują od 2,0 do 10,5 tysiąca kilometrów kończąc wędrówkę w subsaharyjskiej Afryce.
Bociany wykorzystują przy wędrówce migracyjnej prądy termiczne, dzięki którym nie zużywają aż tak dużo energii jak podczas lotu aktywnego. Nie muszą też znacząco powiększać swoich zapasów tłuszczu przed wędrówką. Jest to bardzo ważne ze względu na fakt, że bocian jest ciężkim ptakiem bez dodatkowego zapasu tłuszczu, średnio może ważyć od 3,0 do 4,5 kilograma. Lot aktywny na tak duże odległości nie byłby dla niego możliwy. Wiele gatunków ptaków podczas migracji skraca sobie drogę wędrując nad morzem. Jednak prądy wstępujące które wykorzystują bociany występują tylko nad lądem, co ogranicza możliwości bocianów w wyborze trasy. Stąd te gniazdujące w zachodniej i częściowo w centralnej Europie przemieszczają się gromadnie nad cieśniną Gibraltarską, a te z centralno-wschodniej części wybierają przelot nad cieśniną Bosfor i Turcją. Liczne przeloty nad Bosforem i Gibraltarem można zaobserwować głównie pod koniec sierpnia.
Część europejskich bocianów decyduje się nie podejmować wędrówek i ryzyka z nią związanego. Coraz więcej takich osobników można zaobserwować np. w Hiszpanii, ale w Polsce też zdarzają się bociany decydujące się przezimować na miejscu. Największym problemem dla takich osobników jest znalezienie pokarmu, stąd często wspomagają się np. odpadkami znalezionymi na wysypiskach śmieci.
Bociany mogą dożyć ponad 30 lat. Największa śmiertelność występuje w pierwszym roku życia. Duży wpływ na zmiany w liczebności bocianów może mieć susza, niszczenie siedlisk, przekształcenia w środowisku (zmiana na rolnictwo intensywne i monokultury), wpadanie na przewody elektryczne podczas wędrówek i polowania na obszarach zimowania. Obecnie jego populacja nie jest zagrożona, bocian jest sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).
U bocianów z wiekiem przychodzi cenne doświadczenie – zwykle starsze osobniki przylatują na lęgi pierwsze i szybciej zajmują miejsca gniazdowania. Często mają większe lęgi i więcej piskląt niż młodsze ptaki. W Polsce można odwiedzić tzw. wioski bocianie, gdzie w danej miejscowości znajduje się więcej gniazd bocianów niż domów. Przykładem może być wieś Żywkowo w województwie Warmińsko-Mazurskim, gdzie na 9 domów kiedyś przypadało 20-40 gniazd rozmieszczonych na drzewach, dachach, słupach i platformach. Obecnie liczba gniazd jest większa i wynosi ponad 50, ale nie zawsze wszystkie są zajęte. Wieś ta odwiedzana jest średnio przez 2-5 tysięcy turystów rocznie.
Dla zainteresowanych:
Migracje zwierząt, Ben Hoare, 2009, Muza SA
www.bocian.org.pl/bocian-bialy/o-bocianie – strona poświęcona ochronie bocianów
Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Biuletyn Monitoringu Przyrody 20: 1–80
Vergara P, Aguirre JI, Fernández-Cruz M., 2007. Arrival date, age and breeding success in white stork Ciconia Ciconia, J. Avian Biol. 38, 573-579
Czajkowski M, Giergiczny M, Kronenberg J, Tryjanowski P., 2014. The economic recreational value of a white stork nesting colony: A case of ‘stork village’ in Poland, Tourism Management 40, 352-360
Niesamowite stworzenia 🙂 jak zawsze, piękne zdjęcia
Dziękuję 🙂