Największa sikorka w Polsce

Są takie ptaki, które trudno jest zobaczyć i usłyszeć. Są też takie, których spotkanie i usłyszenie na danym obszarze nie sprawia trudności. Do tych drugich niewątpliwie należy u nas największa sikora Europy – bogatka (Parus major, ang. Great Tit).

Sikorki te często żerują nisko na drzewach i krzewach, dzięki czemu są łatwe do zauważenia

Bogatki gniazdują w różnych miejscach, od standardowych dziupli i skrzynek lęgowych po niestandardowe np. rurki ogrodzeniowe albo skrzynki na listy. Mają od 6 do nawet 12 jaj, samica wysiaduje je przez okres około 2 tygodni. Po wykluciu się młodych, samiec pomaga przy karmieniu. Często lęg w danym sezonie jest powtarzany.

Bogatki łatwo można zobaczyć w mieście, parkach i lasach, głównie przez ich wysoką liczebność oraz fakt, że nie wykazują dużego lęku przed ludźmi. Występują w prawie całej Europie (poza Islandią), a ich zasięg występowania obejmuje też sporą część Azji oraz północ Afryki. Istnieje 16 podgatunków (według listy IOC Word Bird List v11.1). Bogatki mają wielu wrogów – od polujących na nie kotów, krogulców, łasic i innych drapieżników po pasożyty w gnieździe, które mogą pogorszyć kondycję piskląt i wpłynąć na ich szanse przetrwania.

Czarny pasek pośrodku brzucha jest dłuższy i szerszy u samców, samiczki mają też bledsze ubarwienie (na zdjęciu samiec)

Jeżeli chodzi o głosy, to bogatki mają bardzo bogaty repertuar. Jeden z wydawanych przez nie dźwięków krótkie ‘pink’ można pomylić w bardzo podobnym dźwiękiem wydawanym przez zięby

Zimą w diecie tych sikor dominują nasiona i pokarm pozostawiony w karmnikach. Latem odżywiają się przeróżnymi owadami i ich jajami oraz larwami, również tymi uważanymi za szkodniki. Głodna rodzina zjada ich ogromne ilości, jest więc bardzo dobrym sprzymierzeńcem ogrodników.

Problem pojawia się wtedy, kiedy pożywienia w okolicy nie ma wystarczająco dużo. W takim przypadku niektóre bogatki mogą dość znacząco zmienić bazę pokarmową. Stwierdzono przypadki ataków bogatek na hibernujące nietoperze żyjące w węgierskiej jaskini (Estók et al. 2009). Już wcześniej istniały dowody na podobne zachowanie m.in. zaobserwowano bogatki jedzące martwe nietoperze w polskiej jaskini, jednak były to głównie dowody anegdotyczne niepotwierdzone większą ilością danych. W badaniach opublikowanych w 2009 roku bogatki polowały na żywe osobniki, kierując się dźwiękami, które wydają nietoperze. Zachowanie takie było widoczne przy niedoborze pożywienia, nie było prawie obecne w sytuacji kiedy badacze dokarmiali bogatki.

Oprócz nietoperzy bogatkom zdarza się też polować na inne ptaki śpiewające. Takie zachowanie może być powiązane ze zmianami klimatu, a dokładniej z coraz cieplejszymi zimami, podczas których więcej bogatek przeżywa sezon. Ptaki muszą bardziej zaciekle rywalizować o miejsca do gniazdowania i w rezultacie zdarza im się zabijać konkurencję i zjadać ich mózgi! W badaniach opublikowanych w Current Biology wykazano, że bogatki zabijały muchołówki żałobne, żeby zmniejszyć konkurencję o miejsca do gniazdowania oraz bazę pokarmową (w okresie wylęgu młodych jest podobna). Zwykle to bogatki zaczynają lęgi wcześniej. Jeżeli przylot muchołówek nałoży się z momentem składania jaj, to bogatki stają się bardzo terytorialne, ataki nierzadko kończąc zjedzeniem mózgu rywala. Bogatki głównie atakowały późno wracające z migracji samce (nie lęgowe), dzięki czemu nie wpływały znacząco na populację (Samplonius and Both, 2019). Ale te badania pokazują nam, ile jeszcze nie wiemy o potencjalnych skutkach zmian klimatu.

Śpiąca bogatka z okiem częściowo przykrytym trzecią powieką. Obudziła się na chwilę, po czym znowu poszła spać

Tutaj dobrze widać, że pomimo jasnego ubarwienia mogą wtopić się w otoczenie

O bogatkach można pisać długo i wiele osób już to zrobiło. Chociaż ich zachowanie jest dość dobrze poznane to z pewnością nie wiemy o nich jeszcze wszystkiego. Gatunek ten był jednym z pierwszych dziko żyjących gatunków, u którego wykorzystano pióra, jako narzędzie do oceny obciążenia ptaków związkami z grupy organicznych zanieczyszczeń m.in. pestycydów chloroorganicznych (Dauwe et al. 2005). Obecnie znacznie częściej do tego celu wybierane są ptaki morskie lub drapieżniki, głównie ze względu na to że mają większe pióra i mniejsza ich liczba wystarczy do badań.

Bogatka to jeden z naszych najpospolitszych ptaków, występuje w parkach, lasach i ogrodach.

Bogatkę można rozpoznać po czarnej głowie z białymi policzkami, żółtym brzuszku z czarnym paskiem pośrodku i zielonkawym grzbiecie

Bogatki są osiadłe lub częściowo wędrowne

Źródła literatury dla zainteresowanych:

Dauwe T, Jaspers V, Covaci A, Schepens P, Eens M., (2005) Feathers as a non-destructive biomonitor for persistent organic pollutants, Environmental Toxicology and Chemistry 24, 442–449

Estók P, Zsebők S, Siemers B.M. (2009). Great tits search for, capture, kill and eat hibernating bats, Biology Letters. 6 (1): 59–62

Samplonius, J.M. and Both C. (2019) Climate Change May Affect Fatal Competition between Two Bird Species, Current Biology 29, 327–331