Puchate kulki z długim ogonkiem. Taki opis najlepiej pasuje mi do raniuszków (Aegithalos caudatus, ang. long-tailed tit). W książce ‘Birds of Europe’ (autor Lars Jonsson) gatunek opisany jest jako: ‘a fluffy ball of wool with long tail attached’, co można luźno przetłumaczyć na puszystą kulkę wełny z dołączonym ogonkiem. Widząc raniuszki na żywo lub na zdjęciach trudno nie zgodzić się z tym opisem 😉 Najlepiej obserwuje się je zimą i wczesną wiosną, kiedy nie ma jeszcze liści na drzewach. Widać wtedy jak sprawnie poruszają się wśród gałęzi zbierając z nich małe owady i pająki.
Raniuszki są bardzo towarzyskie i najczęściej przemieszczają się w stadkach. Są dość ciekawskie co ułatwia zrobienie im zdjęcia, ale nie zostają w jednym miejscu na długo co utrudnia wyraźne zdjęcia. Zimą często łączą się w większe mieszane stada np. z mysikrólikami i zniczkami. Na wiosnę zanim przystąpią do lęgów rozdzielają się, ostatecznie tworząc monogamiczne pary. Podczas lęgów są bardziej skryte i trudniej je wypatrzeć.
Ich zasięg występowania jest bardzo rozległy i stanowi szeroki pas obejmujący większość Europy (poza północą Skandynawii) oraz Azję Centralną, aż do wybrzeży Japonii. Nasze raniuszki są przeważnie osiadłe, przez co obserwować możemy je cały rok. Mogą jednak przemieszczać się na mniejsze odległości w poszukiwaniu dobrych żerowisk. Zwłaszcza podczas migracji wiosennej i jesiennej zdarzają się liczne przeloty ze sporymi stadami. Obie płcie wyglądają tak samo. Najstarszy znany raniuszek miał prawie 9 lat (odczyt z obrączki w 2014 r), jednak ich przeciętna długość życia to 2 lata.
Raniuszki gniazdują w lasach liściastych i mieszanych. Ich gniazda to świetnie zamaskowane kuliste konstrukcje, budowane z pajęczych nici, mchów, porostów i źdźbeł trawy. Środek wyściełany jest miękkimi piórami głównie puchowymi, przy czym aby je zdobyć ptaki dużo ryzykują, bo odwiedzają miejsca gdzie ptaki drapieżne oskubują swoje zdobycze. Jedno gniazdo może zawierać od 1500 do nawet 2600 piór, co może stanowić 40% masy całego gniazda! Takie wypełnienie pomaga zachować odpowiednią temperaturę przez lepszą izolację cieplną, co jest ważne zwłaszcza przy chłodniejszych kwietniowych nocach.
Samica składa 8-12 jaj i wysiaduje je sama, karmiona przez samca. Po wykluciu pisklęta karmione są przez obydwoje rodziców, ale w odchowaniu lęgu mogą pomagać im inne osobniki. Najczęściej będą to spokrewnione raniuszki, które nie mają w danym sezonie swoich piskląt, bo np. straciły lęgi na wczesnym etapie. Pomocnikami może też być odchowane już potomstwo z poprzedniego lęgu. To czy dany osobnik jest spokrewniony raniuszki mogą poznać po głosie kontaktowym, który prawdopodobnie jest specyficzny dla danej rodziny. Pomocnicy ułatwiają pracę rodzicom i sprawiają, że pisklęta są lepiej odżywione, co zwiększa ich szanse na przeżycie. Pomocnicy z kolei, zwłaszcza młode samce, mają statystycznie wyższe szanse na przetrwanie sezonu niż te osobniki, które nie pomagają (ale co jest powodem, nie wiadomo).
W latach 2013-2018 polska populacja szacowana była na 109 000 –139 000 par. Globalna populacja jest stabilna, szacowana na 40 do 75 mln dorosłych osobników. Z tego w Europie szacujemy występowanie między 8,3 a 15 mln par. Aktualnie wyróżniamy 17 podgatunków, z czego 2 możemy spotkać w Polsce.
Literatura dla zainteresowanych:
Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Biuletyn Monitoringu Przyrody 20: 1–80
BirdLife International. 2016. Aegithalos caudatus. The IUCN Red List of Threatened Species 2016
bto.org/understanding-birds/birdfacts/long-tailed-tit [British Trust for Ornithology]
McGowan A, Sharp SP, Hatchwell BJ., 2004. The structure and function of nests of Long-Tailed Tits Aegithalos caudatus, Functional Ecology, 18, 578–583
McGowan A, Hatchwell BJ, Woodburn RJ., 2003. The effect of helping behaviour on the survival of juvenile and adult long-tailed tits Aegithalos caudatus, Journal of Animal Ecology 72, 491–499
Sharp SP, Hatchwell BJ, 2006. Development of family specific contact calls in the Long-tailed Tit Aegithalos caudatus, Ibis 148, 649–656