Wybierając się na spacer do lasu, lubię nasłuchiwać, czy słychać charakterystyczną melodię świstunki leśnej (Phylloscopus sibilatrix, ang. wood warbler). To gatunek, który jest aktywny w ciągu dnia i nie trzeba zrywać się o piątej rano, żeby go usłyszeć. Jednak usłyszeć to jedno, ale zobaczyć to już inna sprawa. Świstunka preferuje starsze lasy liściaste i mieszane, gdzie wśród gałęzi i liści nie zawsze łatwo ją wypatrzeć. Dodatkowo najlepiej jest mieć dość jasny obiektyw, bo zdjęcia w lesie zwykle są dość ciemne. Z wyglądu jest bardzo podobna do piecuszka oraz pierwiosnka, ale oprócz głosu wyróżnia ją żółte gardło i pierś, żółta brew, biały brzuch i jasnozielony wierzch ciała. Przez różnie padające światło kolory, cechy te nie są jednak zawsze dobrze widoczne.
Świstunka na lęgi przylatuje w połowie kwietnia, odloty są pod koniec sierpnia i we wrześniu. Poszczególne osobniki nie są przywiązane do konkretnych miejsc lęgowych i co roku mogą gniazdować na innych obszarach, czasami bardzo od siebie odległych. Przykładowo na jeden sezon gniazdują w Polsce, a w kolejnym są we Włoszech. Świstunka występuje w w Europie, głównie środkowej i wschodniej oraz na półwyspie Apenińskim, jej zasięg gniazdowania sięga zachodniej części Rosji.
Świstunki budują koliste, zamaskowane gniazda na ziemi, w niskiej roślinności. Takie zabudowane gniazdo pomaga w utrzymaniu właściwej termoregulacji, co jest niezwykle istotne przy gatunkach o małej masie ciała. Jednocześnie jednak, przez to że jest umiejscowione na ziemi, pisklęta są narażone na ataki wielu drapieżników. Samica składa około 5-6 jaj i wysiaduje je sama przez około 2 tygodnie. Pisklęta pozostają w gnieździe przez kolejne 2 tygodnie, później jako podloty karmione są przez rodziców jeszcze przez pewien czas.
Koczownicze zachowanie być może jest odpowiedzią świstunek na zwiększone ryzyko utraty lęgu w danym sezonie. Po powrocie z zimowisk, świstunki najpierw oceniają szanse powodzenia odchowu piskląt. Straty lęgowe bezpośrednio związane są z zagęszczeniem gryzoni na danym obszarze. Jednak to nie one są odpowiedzialne za straty, ale drapieżniki, które przeszukują dno lasu, takie jak kuny i lisy. W roku, w którym gryzoni jest więcej, drapieżniki są bardziej aktywne, przez co prawdopodobieństwo trafienia na gniazdo jest większe. Badacze zauważyli, że w latach, gdy liczebność gryzoni jest wyższa, świstunki decydują się nie zakładać gniazda i lecieć na inny obszar, tam gdzie może być bezpieczniej. Świstunki nie przepadają również za obecnością sójek, które też mogą być poważnym zagrożeniem dla lęgu.
Świstunki leśne zimują w środkowej Afryce i w tym przypadku są dużo bardziej przywiązane do konkretnych miejsc. Standardowym podejściem, aby poznać trasy migracji jest wykorzystanie geolokatorów lub nadajników satelitarnych, które są przyczepione do ciała ptaka przez dłuższy okres czasu. Tylko tu pojawia się problem. Świstunka jest drobnym ptakiem o wadze nie przekraczającej 10 g, co ogranicza możliwość wykorzystania geolokatorów, czy nadajników. A nawet jeżeli urządzenie będzie wystarczająco małe, to pojawia się inna trudność. Samo odzyskanie urządzenia od ptaka, który zwykle nie wraca w to samo miejsce lęgowe, jest dość problematyczne. W takim przypadku pomocne są inne metody, takie jak analiza składu izotopowego, a dokładniej składu stabilnych izotopów węgla i azotu. U ptaków takie badania wykonywane na piórach, pozwalają dowiedzieć się wiele o diecie ptaka, a tym samym odnieść ją do konkretnego obszaru, na którym przebywał. Pozwala nam to zrozumieć trasy migracyjne i miejsca zimowania nie tylko ptaków, ale też wielu innych zwierząt. Przykładowo ja prowadziłam takie analizy wykorzystując sierść reniferów, aby zrozumieć wpływ ich diety na akumulację wybranych zanieczyszczeń.
Populacja w Polsce szacowana jest na około 1,17– 1,56 mln par. Globalnie szacunki podają między 17 – 28 mln osobników. Status populacji to LC, ale trend populacji zarówno w Polsce, jak i w Europie jest spadkowy.
Dla zainteresowanych:
Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Biuletyn Monitoringu Przyrody 20: 1–80
Zbyryt A i Wajrak A, Ptaki Puszczy Białowieskiej, 2020, wyd. Paśny Buriat
BirdLife International. 2016. Phylloscopus sibilatrix. The IUCN Red List of Threatened Species
Wesołowski T, Rowiński P, Maziarz M., 2009. Wood Warbler Phylloscopus sibilatrix: a nomadic insectivore in search of safe breeding grounds?, Bird Study, 56:1, 26-33